Tác động của biến đổi khí hậu và yêu cầu phát triển bền vững đối với ngành xây dựng

Biến đổi khí hậu (BĐKH) đã và đang gây ra các hiện tượng cực đoan như mưa lớn, lũ lụt, bão, sạt lở đất — những tác động mạnh mẽ đến hạ tầng, nhà ở và môi trường xây dựng. Ngành xây dựng đứng ở tuyến đầu chịu ảnh hưởng nặng nề, đồng thời cũng là lĩnh vực có thể góp phần giảm phát thải và ứng phó bằng cách áp dụng các giải pháp xanh, bền vững. Bài viết này sẽ phân tích tác động của biến đổi khí hậu đối với xây dựng, xu hướng phát triển công trình xanh tại Việt Nam, và gợi ý hướng đi chiến lược cho doanh nghiệp trong bối cảnh mới.

1. Tác động của biến đổi khí hậu đến ngành xây dựng

1.1. Rủi ro ngập lụt, sạt lở, xói lở và ảnh hưởng kết cấu

• Mưa lớn và ngập lụt thường xuyên gây áp lực thoát nước, hệ thống cống, móng, tầng hầm dễ bị thấm, ngập, hư hỏng.

• Sạt lở đất và xói lở bờ sông, bờ biển làm công trình ven sông, ven biển dễ bị đe dọa.

• Tăng chu kỳ nhiệt độ, mưa, gió mạnh tác động vào kết cấu bê tông, thép dễ gây nứt, giãn nở, ăn mòn vật liệu.

1.2. Gia tăng chi phí bảo trì, tuổi thọ công trình giảm

Do áp lực thời tiết tăng, chi phí cho bảo trì, sửa chữa, chống thấm, chống ăn mòn sẽ tăng lên. Nếu không thiết kế và thi công phù hợp, tuổi thọ công trình có thể giảm đáng kể so với thiết kế ban đầu.

1.3. Yêu cầu về tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải carbon

Xây dựng hiện là một trong những ngành phát thải CO₂ lớn — từ sản xuất vật liệu xi măng, thép, vận chuyển, thi công. Trong khi đó, các cam kết quốc tế về giảm phát thải buộc ngành phải thay đổi cách tiếp cận để giảm lượng năng lượng tiêu thụ, ứng dụng năng lượng tái tạo, vật liệu xanh.

1.4. Rủi ro quy hoạch và hợp chuẩn môi trường

Các quy định về đánh giá môi trường, quy chuẩn xây dựng xanh, tiêu chuẩn LEED, EDGE, Green Mark… ngày càng được áp dụng ở nhiều quốc gia và được khách hàng, chủ đầu tư quốc tế yêu cầu. Doanh nghiệp không tuân chuẩn sẽ mất cơ hội dự án quốc tế hoặc liên kết với đối tác nước ngoài.

2. Xu hướng xây dựng xanh và thích ứng khí hậu

2.1. Công trình xanh – tiêu chí kiến trúc sinh thái

Công trình xanh không chỉ là cách giảm năng lượng tiêu thụ mà còn là việc thiết kế hài hòa với môi trường: ánh sáng tự nhiên, thông gió, thu/điều hòa nước mưa, mái xanh, vật liệu thân thiện môi trường.

2.2. Thiết kế thích ứng khí hậu

• Tính toán “vùng đệm” chống ngập, thiết kế móng cao, tầng hầm hạn chế ngập.

• Bố trí cây xanh, thảm thực vật để giảm nhiệt độ, thoát nước tự nhiên.

• Sử dụng cửa, vật liệu cách nhiệt, cách âm để giảm bức xạ nhiệt từ bên ngoài.

2.3. Vật liệu và công nghệ thấp carbon

• Xi măng thay thế: xi măng pozzolan, xi măng thay thế tro bay, phụ gia khoáng.

• Vật liệu composite, vật liệu tái chế, vật liệu sợi tự nhiên.

• Hệ thống năng lượng tái tạo tích hợp: pin mặt trời, hệ thống điện mặt trời áp mái.

• Công nghệ phủ năng lượng, kính thông minh, vật liệu cách nhiệt cao.

2.4. Quản trị nước, hệ thống thoát nước thông minh

• Thu gom nước mưa, tái sử dụng nước (gray water).

• Hệ thống thoát nước thông minh, bể điều hòa, hệ thống xử lý nước mưa.

• Sử dụng cảm biến đo dòng chảy, tự động điều chỉnh lưu lượng để tránh ngập.

3. Tình hình áp dụng công trình xanh tại Việt Nam

• Trong 10 điểm nổi bật ngành xây dựng 2024, có sự nhấn mạnh phát triển công trình xanh, cải thiện thu gom xử lý nước thải và phát triển đô thị bền vững. 

• EuroCham – Ủy ban Xây dựng của Hiệp hội doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam đã đặt mục tiêu thúc đẩy phát triển nghiêm túc công trình xanh, đưa các chuẩn quốc tế vào thương mại hóa tại Việt Nam. 

• Tuy nhiên, thực tế triển khai vẫn còn rất hạn chế ở Việt Nam, do chi phí cao, nhận thức chưa đồng đều, thiếu chính sách hỗ trợ cụ thể.

4. Cơ hội cho doanh nghiệp xây dựng

1. Niche thị trường cao – tạo lợi thế cạnh tranh
   Do ít doanh nghiệp đầu tư bài bản vào công trình xanh và thích ứng khí hậu, doanh nghiệp làm tốt sẽ nổi bật và được chọn trong các dự án cao cấp hay quốc tế.

2. Hỗ trợ chính sách, ưu đãi xanh
   Nhà nước có thể tạo chính sách ưu đãi thuế, hỗ trợ tín dụng xanh, ưu tiên trong cấp phép và đấu thầu cho công trình xanh — đó là cơ hội để doanh nghiệp “đón sóng” chính sách.

3. Xây dựng thương hiệu bền vững
   Cam kết công trình xanh – thích ứng khí hậu giúp nâng cao hình ảnh, niềm tin từ khách hàng, chủ đầu tư, đối tác, và dễ tiếp cận nguồn vốn xanh từ tổ chức quốc tế.

4. Kết nối quốc tế – tham gia chuỗi giá trị xanh
   Việc đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế cho công trình xanh giúp doanh nghiệp dễ tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu, đấu thầu quốc tế hoặc hợp tác với doanh nghiệp nước ngoài.

5. Những thách thức cần lưu ý

• Đầu tư ban đầu cao hơn so với công trình thông thường — vật liệu xanh, hệ thống quản lý thông minh đôi khi đắt đỏ.

• Thiếu chính sách hỗ trợ rõ ràng ở nhiều địa phương: ưu đãi thuế, hỗ trợ vốn, tiêu chuẩn đánh giá.

• Nhân lực tư vấn, thiết kế, giám sát công trình xanh ít, dễ làm “giả xanh”.

• Chi phí vận hành bảo trì hệ thống xanh có thể cao nếu thiết kế không hợp lý.

6. Khuyến nghị chiến lược

• Nghiên cứu chính sách xanh tại từng địa phương, đón đầu ưu đãi và hỗ trợ phát triển công trình xanh.

• Xây dựng mô hình mẫu — thực hiện một vài dự án công trình xanh tiêu biểu để làm bài học, hình ảnh.

• Liên kết với viện nghiên cứu, trường đại học, chuyên gia quốc tế để thiết kế, giám sát và phát triển tiêu chuẩn xanh phù hợp Việt Nam.

• Đào tạo nhân lực trong thiết kế xanh, kỹ thuật xanh, quản lý vận hành xanh.

• Quản lý dữ liệu xanh để đánh giá hiệu quả năng lượng, chi phí vận hành, số liệu phát thải để minh chứng hiệu quả đầu tư xanh.